جایگاه معلم و نقش کلیدی او در چگونه شدن دانش آموزان

بسم الله الرحمن الرحیم 

 ضمن تبریک روز معلم به همه معلمان عزیز و گرامی ، نکاتی در باره ای جایگاه و نقش معلم تقدیم می شود . 

ناگفته پیداست که معلم و مربی حقیقی انسانها خداوند متعال است؛ زیرا هرچه ازحقایق و واقعیات عالم هستی را که انسان درک می کند و به آنها پی می برد، با ابزار و وسایلی است که خداوند دراختیاربشرقرارداده و ساختار وجودی انسان ، اعم ازساختار و ابزار برونی و درونی که درفرایند ادراک و فهمیدن ، به جریان می افتد ، ازسوی خداوند افاضه شده است .

اولین معلم بودن خدای سبحان را ، به اضافه مطالب فوق ، آیاتی متعدد از قرآن کریم نیز، اثبات می کند، مانند:« الذی علم بالقلم* علم الانسن ما لم یعلم » ( علق/ 4 و 5 ) « علم آدم الاسماء کلها »( بقره/ 31 ) « الرحمن* علم القرآن *خلق الانسان* علمه البیان » ( رحمن / 1 – 4 )

بعد از خدای سبحان ، پیامبران الهی اولین معلمان و مربیان انسان به شمار می روند ، چنانکه درآیات متعدد قرآن کریم فلسفه بعثت پیامبران تعلیم وتربیت وخودآن بزرگواران معلمان ومربیان بشر معرفی شده اند. به عنوان نمونه قرآن می فرماید :«... و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه ...، و آنان را [ از آلودگی های فکری و روحی] پاکشان کند و به آنان کتاب و حکمت بیاموزد »( جمعه/ 2 ) . خاتم پیامبران حضرت محمد مصطفی(صلی الله علیه و آله )فرمود:« بعثنی معلما میسرا ، خدای سبحان مرا آموزگار آسان گیر مبعوث فرموده است » ( نهج الفصاحه ، ص 301 ) .

بنابراین کارمعلمان و مربیان در امتداد کار انبیاء و از جایگاه بسیار والا برخورداراست ، طبعا وظایف بسیار مهم و سنگینی در قبال تعلیم وتربیت شاگردان شان نیز دارند که اگر در انجام این مسئولیت سنگین الهی ، وجدانی و اجتماعی ، غفلت و سهل انگاری کنند ، بزرگ ترین خیانت را نسبت به آنها مرتکب شده اند .

چنانکه اشاره شد درفرایند تعلیم وتربیت ، آموزگاران و مربیان از همه بیشتر نقش ایفامی کنند؛ زیرا درمحیط آموزش وپرورش، باروح وجان متعلمین و با مواد خامی در ارتباطند که قابلیت هرگونه شدن وگردیدن را دارند. هم می توانند اعلا من الملایکه شوند و هم می توانند ادنا و پست تر از چهار پایان شوند . چنانکه علامه جعفری خطاب به معلمان و مربیان می فرماید:

«آقایان معلمان ومربیان عزیز! هرنونهالی که دربرابر شما قرارگرفته و شما می خواهید او را تعلیم وتربیت نمایید، یقین بدانید که با موجودی سروکارپیدا کرده اید که می تواند درخط سفید – خط ابراهیم و موسی و عیسی و محمد و علی(صلوات الله علیهم)- پیش برود که پاسخی برای سوال فرشتگان از خدا درباره خلقت آدم باشد و به تنهائی به مرحله جان جهان برسد، و می تواند خط سیاه- خط چنگیز و نرون و تیمورلنگ و آتیلا و سزاربورژیا و یزید و ماکیاولی- را پیش بگیرد که جز خود منحوسشان، هیچ چیز و هیچ کسی را شایسته پوشیدن لباس هستی نمی دانند مگر این که وسیله ای برای اهداف آن ضد انسانها باشند » ( ترجمه و تفسیر نهج البلاغه ، ج 19 ، ص 288 ).

آری معلم این نقش برجسته را در عرصه تعلیم وتربیت وچگونه بارآوردن متعلمان و متربیان که سرمایه ها وآینده سازان هرجامعه به شمار می روند ، ایفا می کند. زیرا از یکسو بنا به فرمایش امام علی(علیه السلام):«قلب نوجوان مانند زمین صاف کشت نشده، آماده پذیرش هربذری است که درآن پاشیده شود»(نهج البلاغه ، نامه 31 ) و از سوی دیگر این علم و دانشی که دانش آموزان ، از استاد و معلم فرا می گیرند ، غذای روحی آنها محسوب می شود. چنانکه امام باقر(علیه السلام ) درتفسیرآیه شریفه:« فلینظر الانسان الی طعامه » ( عبس / 24 ) فرمود:« علمه الذی یاخذه عمن یاخذه ، یعنی ( مراد از طعامی که در آن دقت باید کرد ) علمی است که آن را فرا می گیرد ، پس باید ببیند که از چه کسی می گیرد » ( الکافی ، ج 1 ، ص 50 ) . و نقش برجسته ای تغذیه درسرنوشت انسان و سلامت روحی و جسمی او ، غیر قابل انکار است .

آموزگاران نالایق یا قاتلان ارواح

باتوجه به نقش فوق العاده معلم ، زیان وضررهای که از سوی معلمان ناشایست ، متوجه متعلمین و درنتیجه متوجه جامعه می شود، غیر قابل انکار وجبران ناپذیر است ؛ زیرا در اثر بی لیاقتی ، ممکن است بی اعتقادی به مبدا ومعاد ، بی هدفی در زندگی و دوری از اخلاق واحکام را در ذهن خالی دانش آموزان و متربیان منتقل نموده و زمینه ترورشخصیتی و قتل روحی و معنوی آنهارا فراهم سازند . اینجا است که می توان گفت: معلمان ومربیان که بدون علم وآگاهی ویا ازروی هوا وهوس واغراض غیرانسانی ، کسانی را از زندگی معقول و هدف دار محروم می سازند ، قاتلان ارواح آن مردمند که بیرون نیامدن خون دراین گونه قتل های تدریجی، وقدرت آن مردم مقتول(روحی و فکری)برنفس کشیدن برروی خاک ، مانع ازمحاکمه وکیفرآن قاتلان می شود. به قول جبران خلیل جبران، که گفته است:

«دزدی که شکوفه وگلی را بدزدد (درمنطق مدعیان ترقی وتمدن)توبیخ می شود که چرا آن را دزدیده ، درحالی که اگرآن تبهکارهمه مزرعه(گلستان) را بدزدد قهرمان و با عظمت نامیده می شود!! وکسی که کالبد جسمانی شخصی را بکشد، دربرابر آن جرم کشته می شود، درحالی که بشراطلاعی از قاتل روح ندارد (یعنی این به ظاهر تکامل یافتگان متمدن ! اعتنایی به قاتلان ارواح بشری ندارند ! ) » ( حقوق جهانی بشر ، ص 387 ).

خلاصه اینکه همان طوری که معلم جایگاه بسیار والا دارد و قابل قدر و احترام است ، مسئولیت بسیار سنگینی نیز ، نسبت به شاگردانش دارد ، مخصوصا زمانی که آنها در مراحل اولیه تحصیل قرار دارند ؛ زیرا با موجودات و مواد خامی سرو کار دارد که قابلیت هرگونه شدن را دارا می باشد .