فرآیندها و ظرفیتهای آبی در مناطق نیمه خشک

افزایش جمعیت، رشد و توسعه صنعتی و اقتصادی افزایش روزافزون مصرف آب را به دنبال داشته است. از طرف دیگر محدودیت منابع آب قابل دسترس و با کیفیت مناسب به عنوان یک مانع اصلی توسعه و تامین نیاز روزافزون بشر شده است. بر این اساس، شناخت ظرفیت های آبیبا توزیع زمانی و مکانی مناسب لازمه برنامه ریزی برای بهره برداری از این منابع محدود می باشد. با این وصف پروژه شبیه سازی فرآیندهای هیدرولوژیکی در استان لرستان به عنوان بخشی از پروژه ملیشبیه سازی فرآیندهای هیدرولوژیکی درمناطق نیمه خشک تعریف شد. استخراج پارامترهای فیزیکی مدل های هیدرولوژیکی، تعمیم برخی اطلاعات نقطه ای فرآیندهای هیدرولوژیکی به سطح و اطلاعات منطقه ای با استفاده از روش های مختلف و معمول، و واسنجی پارامترهای این مدل ها به منظور شبیه سازی هیدرولوژیکی در حوضه های رتبه چهار و برآورد ظرفیت جریان های سطحی در این منطقه از اهداف اصلی این پروژه محسوب می شود. در این تحقیق پارامترهای مدل های هیدرولوژیکی از جمله ‭SFBM‬، ‭ISID ‬و ‭AWBM ‬برای حوضه های رتبه چهار استان لرستان واسنجی و تعیین شد. هم چنین مشخصه های هیدرولوژیکی از جمله آستانه شروع رواناب، شماره منحنی‭SCS (Curve Number)‬، پارامتر عوامل حوضه برحسب نفوذ و ضریب جریان و نیز منحنی تداوم جربان برای حوضه های رتبه چهار استان تعیین شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که بر اساس زمینصشناسی برای تعیین عوامل حوضه ها بر حسب نفوذ، ارزش عوامل حوضهصهای این استان بر حسب نفوذ از ‮‭0/74‬ درحوزه آبخیز ‮‭2222‬ تا ‮‭0/45‬ درحوزه آبخیز ‮‭2226‬ در تغییر بوده است. با توجه به دامنه ‮‭0/45‬ تا ‮‭0/74‬ بدست آمده برای عوامل، نشان دهنده نفوذپذیری متوسط تا خوب بوده است. گروه خاک لیتوسل نیمه مرطوب گروه غالب خاک حوزه های آبخیز این استان می باشد. هم جنین، بررسی پوشش گیاهی استان به عنوان یک عامل مهم تاثیر گذار بر سیلصخیزی و ضریب نفوذ نشان می دهد که پوشش و کاربری در زیرحوضه های مختلف متفاوت می باشد. بررسی و واسنجی پارامتر های مدل ‭SFB ‬نشان می دهد که مقدار پارامتر ‭S (‬پارامتر خشکی) از ‮‭47/9‬ در حوضه کاکارضا (کد‮‭32411‬) تا ‮‭75/9‬ در حوضه قلعه پل دختر (کد ‮‭32418‬) در تغییر است. بعلاوه پارامتر ‭F (‬نفوذپذیری) از مقدار سه در حوضه دهنو(کد‮‭32410‬) تا ‮‭31/8‬ در حوضه جلوگیر (‮‭32320‬) و پارامتر ‭B (‬عامل دبی پایه) از ‮‭0/41‬ در حوضه چمصگز (‮‭32321‬) تا یک در حوضه پلصزال (‮‭32323‬) در تغییر است. علاوه بر مدل ‭SFB ‬پارامترهای مدل ‭AWBM ‬نیز مورد واسنجی قرار گرفت. بررسی و واسنجی پارامتر های مدل ‭AWBM ‬شامل ‭BFI‬، C1، C2 و C3 به ترتیب دارای دامنه ‮‭54.0‬ تا 0.،‮‭2 78‬ تا ،‮‭99 10‬ تا ‮‭417‬ و ‮‭308‬ تا ‮‭559‬ میصباشد. نتایج بررسی میزان تاثیر هر یک از متغیرهای عمق بارش، شدت بارش، درصد رس، درصد شن، درصد پوشش گیاهی ودرصد شیب بر آستانه شروع رواناب نشان داد که در این منطقه عمق بارش بیشترین تاثیر بر مقدار آستانه رواناب را دارا می باشد، به طوری که آستانه شروع رواناب با عمق بارش در مدل همبستگی تک متغیره دارای ضریب همبستگی ‮‭992.0‬ می باشد. هم چنین مدل همبستگی چند متغیره غیرخطی با ضریب همبستگییک بین آستانه شروع رواناب و متغیرهاییاد شده برازش مناسب تری نسبت به مدل همبستگی چند متغیره خطی نشان داد. مربع ضریب همبستگی داده های محاسباتی با داده های مشاهده ای آستانه رواناب ‮‭987.0‬ می باشد. بعلاوه تاثیر این عوامل به ترتیب اهمیت شامل عمق بارش، شدت بارش، درصد پوشش، درصد شن، درصد رس و درصد شیب می باشد. بررسی ضرایب منحنی فرود هیدروگراف جریان شامل ‭BFI ‬و ‭K ‬نشان داد که مقادیر این دو پارامتر در استان لرستان به ترتیب تغییرات این دو را از ‮‭54.0‬ تا ‮‭78.0‬ و با میانگین ‮‭55.0‬ و از ‮‭979.0‬ تا ‮‭992.0‬ با میانگین ‮‭36.0‬ در تغییر است. کمینه شاخص جریان پایه در حوضه دهنو (‮‭32410‬) و بیشینه آن در حوضه سراب سید علی (‮‭32412‬) و کمینه و بیشینه ضریب فروکش‭(K) ‬به ترتیب در چمصانجیر (کد ‮‭32414‬) و سه حوضه جلوگیر(‮‭32320‬)، پل زال(‮‭32323‬) و پلصدختر(‮‭32418‬) روی داده است. حداکثر خط برف در فروردین ماه مربوط به حوزه آبخیز ‮‭2331‬ در ارتفاع ‮‭4233‬ متر و حداقل آن در دی ماه ‮‭1708‬ متر در حوزه ‮‭2235‬ می باشد. واژگانکلیدی: استان لرستان،مدل‭ISDI‬، مدل ‭SFB‬، مدل‭AWBM‬، آستانه روناب، شماره منحنی، شاخص جریان پایه، منحنی فرود هیدروگراف، جریان های سطحی، رطوبت پیشین.