چرا بشر به تعلیم نیازمند است ؟

 مرحوم شهید ثانی قدس سره ، در مقدمه فوق الذکر ضرورت و لزوم امر تعلم را گوشزد کرده است . که علوم و معارف بشری از طریق وراثت قابل انتقال نیست . درست است که عده ای از صفات فطری بشر از طریق قانون وراثت ، از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود ولی علم دارای چنین خصیصه ای نمی باشد . فرزند یک فرد عالم و دانشمند و فرزند یک فرد عامی و بی سواد هیچ فرقی از نقطه نظر فقدان سواد و معلومات ، با هم ندارند . به عبارت دیگر : تمدن و فرهنگ یک میراث بیولوژیکی نیست که نسل های گذشته، بدون کوشش در یادگیری از آنها بهره مند گردند بلکه تمدن و فرهنگ یک میراث اجتماعی است که باید فعالیت بشر برای صیانت و پیشبرد آن مداومت و استمرار یابد . بشر هزاران سال است که برای پاسداری و ترقی معارف و علوم رنج و زحمت را بر خود هموار ساخته است ، این میراث اجتماعی و انتقال آن از نسلی به نسل دیگر با دشواریها و رنجها همراه بوده است .

اگر مردم هر عصری بخواهند معارف و معلومات و عقائد و راه و رسم خود را به نسل های بعدی منتقل سازند ناگزیرند مساعی و کوشش هائی در راه تعلیم و تربیت فرزندان خود مبذول دارند . غزالی می گوید : اگر دانشمندان و معلمین نمی بودند ، مردم همچون بهائم و چهارپایان زیست میکردند . یعنی مردم در سایه تعلیم ، از مرحله ی حیوانی به مقام انسانی ارتقاء می یابند . یکی از مربیان غربی می گوید : تعلیم و تربیت عبارت از کوششی است که انسانها به وسیله ی آن از حیوانات رها میشوند و به تمدن و انسانیت دست می یابند . مربی دیگری با تعبیری دقیق تر و رساتر می گوید : عاملی که ما را به تعلیم و تربیت نیازمند می سازد این است که کودکان ما به صورت یک انسان بدنیا نمی آیند ، بلکه به وسیله تعلیم و تربیت ، انسان می گردند. 

 دو دانشمند تعلیم و تربیت غربی این نکته را در عالم فرض و خیال ، چنین تصویر کرده اند : که هرگاه ساکنان کره زمین به کره مریخ منتقل میشدند و کودکان خردسال خود را روی زمین رها میکردند و پس از بیست سال دوباره به سوی آنها باز می گشتند آنان را به صورت رمه ای از حیوانات ، مشاهده می کردند . گاهی این تصور در بعضی افراد وجود دارد که موروثی نبودن علم یکی از نقاط نقص و عیب انسان است ولی اگر کمی دقیق گردیم به این نتیجه می رسیم که مسئله ی موروثی نبودن علم و دانش یکی از محاسن و کمالات انسان بشمار می آید . اگر علم از قانون وراثت از نسلی به نسل دیگر منتقل نمی گردد همین مطلب یکی از مزایای جالب خلقت بشر محسوب می شود . چون قانون وراثت در نقل خصوصیات و حقایق بسیار امین است یعنی هر چیزی را همانطور که هست اعم از زشت یا زیبا ، صفات خوب یا بد ، خصوصیات مطلوب یا نا مطلوب را به نسل بعدی منتقل مینماید لکن تعلیم و تربیت ، هرگز میراث فرهنگی و علمی و معارف را بدون برسی و ارزیابی و انتخاب و به گزینی ، به نسل های بعدی انتقال نمی دهد بلکه تعلیم و تربیت هرگز به گزینی و انتخاب صحیح را از مدنظر دور نمی دارد و آنچه را با مصالح جامعه ی بشری مناسب می باشد به نسلهای بعدی منتقل می سازد .علم و دانش علاوه بر اینکه یک میراث بیولوژیکی نیست ؟ به کوشش و جد و جهد نیازمند است و انسان برای دست یافتن به آن باید مساعی خویش را بکار اندازد ، چون دانش بشری با آرزو و تمنای عاری از کوشش و فعالیت بدست نمی آید ....

اسلام و تربیت دکتر سید محمدباقر حجتی

نگاهی بر سخنان و اندیشه های بزرگان . تالیف سعید شیرانی ( کیوانپور ) ص 17