بررسی توانمندی شورھزارھای بیابانی آران و بیدگل در تولید ماده قلیائی کلیات با تاکید بر موارد مصرف سنتی آن

گستره پھناور بیابان ھای مرکزی تا جنوبی کشور تحت سیطره دو ساختار رویشی شن زارها و شوره زارها می باشند. شوره زارھا اراضی قابل ملاحظه ای از زیست بوم بیابانی کشور را به خودشان اختصاص داده اند که بسته به میزان مواد قلیائی موجود در افق ھای خاک حضور یا عدم حضور رطوبت، دارای رستنی ھای بسیار متنوعی می باشند. شوری و قلیائیت خاک از یک سو و تجمع آب ھای حاوی ترکیب های قلیائی نامتعارف از سوی دیگر، شرایط زیست را تنھا برای گیاھان شور روی فراهم می آورند. بنابراین در گستره شوره زارھا، صرفا گیاھانی قادر به ادامه حیات خواھند بود که مکانسیم انطباق با شرایط محیطی یاد شده را دارا باشند. بدون شک یکی از رستنی ھای شورروی که در جای جای نواحی شور بیابان ھا، ریختار گیاھی گستره ای را ایجاد می کند، گیاه اشنان (Seidlitziarosmarinus) است. این گیاه در نواحی شور مرطوب تا شور خشک، جوامع گیاھی بسیار وسیع، یکپارچه و متنوعی را بوجود آورده است. اگرچه اشنان زارھای گسترده سامان یافته در عرصه ھای بیابانی کشور، به عنوان ریختار گیاھی منحصربفرد اراضی شور محسوب می گردد و حضور این عنصر گیاھی، ضامن حفاظت و تثبیت خاک و جلوگیری از فرسایش بادی در شوره زارھا می باشد، با این وجود به دلیل ارزش علوفه ای اشنان در ترکیب گیاھی مراتع قشلاقی، بشدت مورد توجه مرتع داران است. امروزه از سرشاخه ھای میوه دار این گیاه شورپسند، به عنوان گیاه مرتعی- علوفه ای، واجد ارزش و اھمیت مرتعی ویژه ای می باشد. افزون بر این، به دلیل تجمع ترکیب ھای قلیائی بسیار ارزشمند موجود در پیکره رویشی این گیاه، از گذشته ھای بسیار دور، خاکستر حاصل از این گیاه مورد استفاده سنتی بیابان نشینان قرار می گرفته است. نمونه بارز چنین کاربردی را در ماده استحصالی خاکستر این گیاه که به کلیات شھرت دارد، در صنایع صابون سازی، ابریشم کشی، سفال سازی، شیشه گری، تیزابی کردن برخی از خشکبارھا و ھمچنین به عنوان پاک کننده البسه مورد استفاده واقع می شده است. در این تحقیق ضمن اشاره بهتوانمندی طبیعی اراضی شور و اھمیت ویژه گیاه اشنان در بیابان ھای آران و بیدگل، نحوه استحصال ترکیب ھای قلیائی این گیاه و کاربردھای سنتی آن اشاره می گردد.