نجوم و تصویرگری های نجومیِ نُسخ خطی در تمدن اسلامی

در نخستین سده هاي ظهور اسلام، دانشمندان مسلمان توانستند با ترجمۀ بسیاري از آثار علمی یونانی و سریانی، به میراثعلمی تمدن هاي متقدم دست یابند. به دنبال برخی نیازهاي اساسی جامعۀ مسلمان، دانش نجوم جزو نخستین دانش هاییبود که مسلمانان به فراگیري آن اهتمام ورزیدند. آنها توانستند با پالایش و نقد و اصلاح نظرات و نظریات پیشینیان، رساله هايفراوان در دو شاخۀ اصلی نجوم- هیئت و تنجیم (احکام نجوم)- تألیف کنند؛ رساله هایی که برخی از آنها تصاویري برايتبیین و تفهیم مطالب داشت. این پژوهش پس از شرحی موجز دربارة سیر دانشِ نجوم در تمدن اسلامی، و تبیین برخی ازمهم ترین مفاهیم نجومی، بحث را در حوزة نسخه هاي خطی مصور پی می گیرد. نتیجۀ این پژوهش نشان می دهد که احتمالاًتصویر صورت هاي فلکی، محبوب ترین تصویر نجومی در نسخه هاي خطی جهان اسلام است و کتاب هاي مصور علم هیئت،تنجیم و حتی عجایب نگاري ها تصاویري در این باب داشتند، اگر چه کتاب هاي تنجیمی و عجایب نگاري ها گونه اي تحریف شدهاز تصاویر اصیل صورت هاي فلکی ارائه می کردند. همچنین نشان می دهد که تصویرگري افلاك در هیئتی انسانی، سنتیمحبوب در کتاب هاي تنجیمی و عجایب نامه ها بود و احتمالا دیرینه ترین تصاویر باقی مانده از این سنت، متعلق به سدة هفت قمري است.