بررسی عملکرد علوفه و تعیین ارزش زراعی اکوتیپ های بومی اسپرس ‭Onobrychis viciifolia Scop ‬در شرایط آبی و دیم

پروژه تحقیقاتی " بررسی عملکرد علوفه و تعیین ارزش زراعی اکوتیپ های بومی اسپرس‭Onobrychis viciifolia Scop ‬در شرایط آبی و دیم" با هدف بررسی تنوع ژنتیکی بین جمعیت های مناطق مختلف کشور از لحاظ عملکرد علوفه و برخی ویژگی های زراعی و تعیین عکس العمل جمعیت ها در شرایط مطلوب آبی و تنش خشکی به صورت دو آزمایش مجزا در قالب دو طرح بلوکهای کامل تصادفی با ‮‭49‬ اکوتیپ اسپرس به عنوان تیمار و در 3 تکرار در نهالستان تحقیقاتی زاله سنندج به مدت دو سال اجرا شده است. مطابق نتایج تجزیه واریانس ساده بر اساس طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی در شرایط آبی بین اکوتیپهای اسپرس مورد بررسی فقط از لحاظ صفت تعداد گیاه در کرت اختلاف معنی دار (‮‭0/01‬ ‭p) ‬مشاهده گردید و از لحاظ بقیه صفات اختلاف معنی دار وجود نداشت. در شرایط دیم نیز بین اکوتیپهای اسپرس مورد بررسی فقط از لحاظ صفات تعداد گیاه در کرت و تعداد ساقه اصلی در کرت اختلاف معنی دار (‮‭0/01‬ ‭p) ‬مشاهده گردید. نتایج تجزیه واریانس تلفیقی شرایط آبی و دیم نشان داد که بین شرایط آبی و دیم از لحاظ صفات شادابی گیاه، درصد فیبر خام، درصد قندهای محلول در آب و درصد دیواره سلولی منهای همی سلولز در سطح احتمال %1 و از لحاظ صفات متوسط ارتفاع گیاه، تعداد ساقه اصلی در کرت، وزن خشک گیاه، عملکرد خشک علوفه کرت و درصد ماده خشک قابل هضم در سطح احتمال %5 اختلاف معنی دار وجود داشت. این نتیجه تاثیر معنی دار و قابل توجه تنش خشکی و شرایط کم آبی را بر اغلب صفات زراعی گیاه اسپرس نشان داده است. با ستثنای روزهای تا گلدهی، درصد ماده خشک قابل هضم و درصد قندهای محلول در آب، مقادیر و ارزشهای بقیه صفات مورد بررسی و بخصوص عملکرد خشک علوفه کرت در شرایط آبی بیشتر از شرایط دیم بود که این نتیجه طبیعی و مورد انتظار بود. بر اساس نتایج تجزیه واریانس تلفیقی صفات تعداد گیاه در کرت، تعداد ساقه اصلی در کرت در سطح احتمال %1 و عملکرد خشک علوفه کرت در سطح احتمال %5 در بین اکوتیپهای اسپرس مورد بررسی دارای تفاوت معنی دار بودند و ضمنا هیچکدام از صفات مورد بررسی در این آزمایش اثر متقابل شرایط آبی* اکوتیپ معنی داری را نشان ندادند. وجود تفاوت معنی دار برای صفات در بین اکوتیپهای اسپرس می تواند مبنای ارزشمندی را برای گزینش و اصلاح و بهبود ژنتیکی آنها فراهم آورد. تا این مرحله اکوتیپهای شماره ‮‭14‬ (کرمانشاه، سنقر (گردکانه2))، ‮‭19‬(لرستان، الیگودرز2)، ‮‭48‬(لرستان، الیگودرز2 اشعه دیده ‮‭25‬ ،(‮‭100‬‭GY (‬آذربایجان غربی ، میاندوآب)و 3 (آذربایجان شرقی، سراب)به ترتیب با تولید علوفه برابر ‮‭527‬/،‮‭092 299‬/،‮‭955 289‬/،‮‭266/141 266‬ و ‮‭249/44‬ گرم در کرت (2 متر مربع ) بیشترین میزان علوفه خشک را تولید و در بین اکوتیپها برتر بودند. کمیت علوفه یا عملکرد خشک علوفه کرت با تعداد گیاه در کرت، شادابی گیاه، متوسط ارتفاع گیاه، تعداد ساقه اصلی در کرت و درصد خاکستر کل دارای رابطه مثبت و معنی دار در سطح احتمال %1 و با نسبت وزنی برگ به ساقه در سطح احتمال %1 و روزهای تا گلدهی در سطح احتمال %5 دارای رابطه منفی و معنی دار بود اما نتیجه رگرسیون گام به گام نشان داد که صفات وزن خشک گیاه ‭(PDW)‬، تعداد گیاه در کرت ‭(P/Pt)‬، شادابی گیاه ‭(V)‬، روزهای تا گلدهی ‭(FD) ‬و متوسط ارتفاع گیاه ‭(PH) ‬به عنوان اجزای اصلی عملکرد خشک علوفه کرت با ضریب رگرسیون معنی دار در بین صفات بودند. ضریب تبیین بالای سیستم رگرسیونی (‮‭91/73‬ ‭= R‬2) بیانگر توجیه بخش اعظم تغییرات متغیر تابع عملکرد علوفه خشک ‭(DFY) ‬با متغیرهای اجزا عملکرد معرفی شده در سیستم است.گروه بندی اکوتیپهای اسپرس مورد بررسی در هر سه حالت کلی، شرایط آبی و دیم الگوهای متفاوتی را در نمایش دندروگرامهای تجزیه کلاستر به نمایش گذاشتند و باستثنای خوشه های معدودی در برخی شرایط مبنای تفکیک خوشه ها و اکوتیپها با اختلافات اکولوژیکی (اقلیمی و مکانی منشا جمع آوری بذر اکوتیپهای اسپرس) و یا عملکردی (علوفه) آنها مطابقت نداشت. واژه های کلیدی : اسپرس ‭Onobrychis viciifolia Scop))‬، عملکرد علوفه، اکوتیپ، کیفیت علوفه