ارزیابی مورفولوژیکی و ملکولی ذخایر توارثی جنس اسپرس ‭Onobrychis spp. ‬به منظور اصلاح و معرفی ارقام مناسب برای دیمزارهای کم بازده ایران

جنس اسپرس در ایران دارای ‮‭56‬ گونه یک ساله و چند ساله می باشد که ‮‭25‬ گونه آن انحصاری ایران هستند. بنابراین این مجموعه یک گنجینه بالقوه برای تولید واریته ها و ارقام می باشند. بمنظور شناسایی، احیا بذر و ارزیابی ذخایر ژنتیکی جنس اسپرس ‭Onobrychis ‬موجود در بانک ژن منابع طبیعی و تهیه شناسنامه برای نمونه ها و همچنین بررسی تنوع ژنتیکی جمعیت ها با استفاده از نشانگرهای مورفولوژیکی و ملکولی و ارزیابی حساسیت و مقاومت جمعیت ها نسبت به عامل بیماری سفیدک سطحی طرح جامعی مشتمل بر 9 پروژه در موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع و مراکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان های زنجان، اصفهان، کردستان، لرستان و آذربایجان شرقی به شرح زیر اجرا در آمد الف) با توجه به اهمیت شناسایی دقیق گونه ها یکی از پروژه ها شناسایی و تهیه کلید و اطلس بذر اسپرس بود.. نتایج نشان داد که گونه های موجود در بانک ژن در چهار بخش ‭(section) Lophubrychis‬، ‭Onobrychis‬، ‭Hymenobrychis‬و ‭Heliobrychis ‬بودند و از بین آنها گونه های ‭O.micrantha‬، ‭O.cristaa galli ‬و ‭O.crista-galli ‬یکساله بوده و بقیه گونه ها چند ساله بودند. گونه های ‭O.chorasanica‬،‭O.mazandaranica‬، ‭O.transcaspica‬، ‭O.melanotricha ‬و ‭O.subnites ‬از گونه های انحصاری ایران بودند. در ادامه این پروژه از بذر و میوه بطور جداگانه عکسبرداری شد و مشخصات هر میوه و بذر باضافه عکس آنها در جداولی درج گردید ب) پس از شناسایی دقیق گونه ها، پروژه بررسی جوانه زنی و شکستن خواب بذر گونه های اسپرس، خصوصیات جوانه زنی و علل احتمالی عدم جوانه زنی در خارج از رویشگاه طبیعی مورد بررسی قرار گرفت. بذرها در آزمایشگاه تحت تاثیر تیمارهای سرمادهی، آب گرم، حذف غلاف ، خراشدهی ، تاریکی و فتوپریودهای مختلف قرار گرفتند نتایج نشان داد که از بین تیمارهای مورد استفاده، حذف غلاف بذر و ‮‭30‬ روزسرمادهی در دمای 4 سانتی گراد،، مناسبترین تیمار جهت افزایش درصد جوانه زنی اغلب نمونه ها بود ج) در پروژه احیا و ارزیابی گونه های اسپرس تعداد ‮‭215‬ جمعیت از 5 گونه اسپرس‭Onobrychis spp. ‬در قالب طرح مشاهده ای در 2 تکرار در ‮‭11‬ بلوک در مزرعه ایستگاه تحقیقات البرز کرج، مورد مطالعه قرار گرفتند و صفات مورفولوژیکی و عملکرد علوفه و بذر و صفات کیفی علوفه اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد گونه های اسپرس زراعی ‭O.sativa ‬و ‭O.subnitens ‬عملکرد علوفه و بذر بالایی داشتند. گونه اسپرس زراعی دارای میانگین قابلیت هضم و درصد پروتیین بیشتر و گونه ‭O.subnitens ‬دارای میانگین کربوهیدرات محلول در آب بیشتری بود. نتیجتا این دو گونه بعنوان گونه های برتر برای علوفه کاری معرفی شدند. د) در پروژه بررسی عملکرد علوفه و تعیین ارزش زراعی اکوتیپ های بومی اسپرس در شرایط آبی و دیم 5 منطقه کشور نتایج نشان داد که جمعیت های3 (سراب)، 8(خمین1)، خوانسار، ‮‭37‬ (دیواندره) و ‮‭38‬ (سنقر) با متوسط عملکرد ‮‭8/85‬ تا ‮‭7/71‬ تن در هکتار پایدار محسوب شدند و بعنوان والدین برای تولید واریته های ترکیبی شناخته شدند. در ادامه این پروژه بررسی تنوع ژنتیکی در اسپرس زراعی با استفاده از نشانگرهای مولکولی بررسی شد و تفاوتهای مذکور بین جمعیت های اسپرس زراعی با استفاده از مارکرهای مولکولی ‭SSR ‬و ‭PAPD ‬و پروتیین ذخیره ای بذر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و از چند شکلی های موجود به عنوان معیاری برای اختلاف های ژنتیکی استفاده گردید. نتایج ارزیابی تنوع ژنتیکی اکوتیپ های اسپرس با استفاده از نشانگر پروتیینی ذخیره ای بذر نشان داد که ‮‭46‬ باند قابل تکثیر، پپتید پروتیینی، ثبت گردید. نسبت تعداد باندهای پلی مورف ‮‭0/24‬ بود. نتایج بررسی تنوع ژنتیکی براساس نشانگرهای ‭(RAPD) ‬با استفاده از 5 پرایمر اختیاری‮‭10‬ نکلیوتیدی دامنه تعداد باندهای چند شکل بین ‮‭72‬ تا ‮‭44‬ باند بود. نتیجه تجزیه واریانس تنوع ژنتیکی درون و بین جمعیت ها را به ترتیب (%‮‭78‬) و (%‮‭21‬) نشان داد. در بررسی تنوع ژنتیکی در اسپرس زراعی با استفاده از نشانگرهای مولکولی ‭SSR ‬نتایج تجزیه واریانس مولکولی نشان داد که. ‮‭71‬ از تنوع کل، مربوط به تنوع درون جمعیتصها و ‮‭29‬ از تنوع کل، مربوط به تنوع بین جمعیتصها بود ه) در پروژه ارزیابی مقاومت به بیماری سفیدک سطحی در اسپرس تعداد ‮‭40‬ جمعیت اسپرس در شش ایستگاه زنجان، سمیرم و خرم آباد و البرز کرج، سنندج و تبریز در سه سال ‮‭1387-90‬ نسبت به بیماری سفیدک سطحی مورد ارزیابی قرار گرفتند. از گیاهان آلوده به بیماری در مزرعه نمونه برداری شد و قارچ ‭Leveillula taurica ‬بعنوان عامل بیماری سفیدک سطحی اسپرس شناسایی گردید. نتایج نشان داد که جمعیت های پلی کراس و اشنویه به عنوان جمعیت های متحمل و ‮‭3001‬ (تهران) و ‮‭8799‬ (چهارمحال) بعنوان نیمه متحمل شناسایی شدند عملکرد علوفه این جمعیت ها بجز اشنویه به نسبت بالا بود و بعنوان والدین مطلوب برای تولید ارقام ترکیبی اسپرس متحمل به سفیدک سطحی معرفی شدند. و) در پروژه بررسی اثرات سویه هایی از سینوریزوبیوم‭(Sinorhizobium sp.) ‬بر تثبیت ازت و عملکرد علوفه اسپرس نتایج نشان داد که همزیستی سویه های سینوریزوبیوم بر روی عملکرد علوفه اسپرس معنی دار بود و نتیجه گیری شد که این نوع همزیستی در کنار افزایش تولید علوفه موجب حاصلخیزی خاک را نیز می شود. واژه های کلیدی: اسپرس، خصوصیات جوانه زنی، تنوع ژنتیکی، عملکرد، صفات مورفولوژیکی، خواب بذر، مقاومت به سفیدک سطی، مارکرهای مولکولی، چند شکلی‭DNA ‬، تجزیه پایداری